Historia

PRZESZŁOŚĆ ADMINISTRACYJNA GMINY GNIEWOSZÓW

W czasach pierwszych Piastów kraj podzielony był na dzielnice a te na kasztelanie na czele z kasztelanami. Teren obecnej gminy Gniewoszów leżał w dzielnicy sandomierskiej w kasztelani radomskiej. Kasztelani mianowani przez księcia odpowiedzialni byli za administrację, sądownictwo i wojskowość. W czasach rozbicia dzielnicowego po 1138 roku, dzielnica sandomierska często stawała się obiektem walk domowych. W 1241 roku miary nieszczęścia dopełnił najazd tatarski powodując ogromne zniszczenia. Na początku XIV wieku dzielnica sandomierska stała się częścią zjednoczonego Królestwa Polskiego. W czasach ostatnich Piastów w początkach XIV wieku wprowadzono duże zmiany w administracji i sądownictwie w Polsce. W dawnych kasztelaniach utworzono sądy ziemskie i w związku z tym podzielono kraj na okręgi sądowe – powiaty. Powstał też nowy urząd królewski zarządzający dobrami królewskimi i sprawujący sądownictwo kryminalne, był to starosta. Urząd starosty obejmował od jednego do kilku powiatów. Gmina Gniewoszów znalazła się w powiecie radomskim, starosta również urzędował w Radomiu. Najstarszymi osadą w obecnej gminie jest Oleksów. Już w XIII wieku istniała tu osada i była ośrodkiem parafii. W wieku XIV wieku przybyły kolejne miejscowości. Z tego okresu mamy poświadczone istnienie: Regowa, Sławczyna i Zalesia. Na obecnym terenie gminy w przeszłości dominowała szlachecka własność prywatna. Tylko Zalesie były własnością kościelną. Wsie w obecnej gminie nie były dużymi osadami Przeważnie były to małe wsi zagubione w lasach tuż przy Wiśle. W XVI wieku powstały kolejne miejscowości: Boguszowka, Markowola, Sarnów, Wysokie Koło, Zdunków, Zwola oraz Gniewoszów. Powiaty podzielone były na parafie, które były one najmniejszą jednostką podziału terytorialnego, skupiająca kilka wsi wokół. W drugiej połowie XVI wieku teren ten podzielony był między trzy parafię. Zalesie leżało w parafii Sieciechów. Tuż na brzegiem Wisły położona była parafia Regów. Należały do niej wsie: Regów, Wysokie Koło, Boguszowa Wola (Boguszówka), Markowa Wola (Markowola). Parafia Oleksów skupiała następujące osady: Oleksów, Sławczyn, Sarnów, Zdunków, Zwole i inne wsie położone bardziej na południe i na zachód od Oleksowa. Szybki rozwój tych ziem położył kres potop szwedzki z lat 1655-57. Przez teren gminy maszerowały, siejąc spustoszenie, wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie. Liczba ludności znacznie się zmniejszyła. W 1795 roku upadła I Rzeczpospolita. Powiat radomski znalazł się obrębie Galicji Zachodniej, w zaborze austriackim. Galicja Zachodnia, za czasów Austrii, podzielona był na cyrkuły. W 1809 roku po kolejnej wojnie napoleońskiej teren dawnego starostwa radomskiego wszedł w skład niedawno utworzonego (1807) Księstwa Warszawskiego. Wzorem Francji Księstwo Warszawskie podzielone było na departamenty i powiaty. Teren obecnej gminy wszedł w skład powiatu kozienickiego w departamencie radomskim. Księstwo Warszawskie powstało w wyniku zwycięskich wojen napoleońskich a upadło w wyniku klęsk z lat 1812-14. Kongres Wiedeński postanowił o utworzeniu Królestwa Polskiego pod berłem cara. Rosjanie wprowadzili własne porządki administracyjne. Departamenty zostały zlikwidowane w ich miejscu powstały województwa. Utrzymano za to podział na powiaty. Powstały województwa: sandomierskie z siedzibą w Radomiu i krakowskie z siedzibą w Miechowie a potem w Kielcach. Gmina znalazła się w powiecie kozienickim w województwie sandomierskim. Siedzibą władz wojewódzkich był Radom. Rosja próbowała upodobnić administrację Polski do swojego państwa. Miała temu służyć zamiana województw na gubernie w 1837 roku. W 1845 roku zmniejszono liczbę guberni, utworzono jedną dużą gubernię radomską. Teren gminy nie zmienił położenia i należał nadal do guberni radomskiej. W czasie powstania styczniowego miejscowa ludność włączyła się do zrywu narodowego. Powiat kozienicki, z racji dużych obszarów leśnych, był ważnym ośrodkiem walk powstańczych. Za pomoc powstańcom ówczesny proboszcz regowski Józef Szczepański został zesłany na Syberię. Rok 1864 przyniósł ogromne zmiany na polskiej wsi. Na mocy ukazu carskiego dokonano uwłaszczenia chłopów. Dotychczasowe duże folwarki zostały w dużej części rozparcelowane pomiędzy użytkujących je chłopów. Jednak duża część folwarków pozostała w rękach szlachty. W 1867 roku Rosja wprowadziła kolejną, już ostatnią, reformę administracyjną lecz i tym razem Gniewoszów nie zmienił położenia. Wraz z reformą administracyjną wprowadzono też gminy będące samorządem wiejskim. Większość terenów obecnej gminy znalazła się w gminie Sarnów z siedzibą w Oleksowie. Gminę tworzyły zarówno grunty włościańskie (chłopskie) jak i dworskie (folwarki). Częściami składowymi były gromady (wsie) na czele z sołtysem, którego wybierało zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwałodawczym gminy było zebranie gminne, na którym prawo głosu mieli gospodarze posiadający co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierało wójta i ławników (zarząd gminy). Wójt miał uprawnienia policyjno-administracyjne i sądownicze. Gmina zarządzała też szkolnictwem gminnym. Urzędem gminy kierował pisarz gminny, który często był najważniejszą osobą w gminie z racji umiejętności pisania i czytania. W skład gminy w tym czasie wchodziły następujące miejscowości: Bierdzieża, Boguszówka, Borek, Chechły, Chechelska Kolonia, Gaj, Gradobicie, Grzywacz, Helenów, Markowola, Maryanów, Mieścinko, Młynek, Oleksów, Regów, Regów Nowy, Sarnów, Sławczyn, Tartak, Teodorów, Wólka Bachańska, Wysokie Koło, Zawada, Zdunków i Zwola. W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Przez wiele miesięcy trwały zmagania wojenne między Rosją a Austro-Węgrami. Powiaty kozienicki wszedł w skład okupacyjnego generał-gubernatorstwa austriackiego z siedzibą w Lublinie. Kraj podzielono na okręgi na czele z komisarzami. W listopadzie 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Utrzymano podział na gminy i powiaty. Zamiast guberni utworzono województwa. Powiat kozienicki wszedł w skład województwa kieleckiego. Granice powiatów i gmin nie zmieniły się. W 1921 roku, według spisu powszechnego Polski, gmina Sarnów liczyła 1389 budynków mieszkalnych, 4605 mężczyzn oraz 4880 kobiet. We wrześniu 1939 roku teren obecnej gminy znalazł się pod okupacją niemiecką. W styczniu 1945 roku na teren obecnej gminy Gnieowszów wkroczyła Armia Czerwona.