Wieczór wspomnień w bibliotece

Dnia 30 stycznia br. w Bibliotece Publicznej Gminy Gniewoszów czytelnicy, miłośnicy malarstwa, rodzina oraz mieszkańcy spotkali się na wieczorze wspomnień o Stanisławie Deli. 21 obrazów udostępnionych na wystawę, pokazuje przekrój jego twórczości malarskiej. Życiorys przedstawiony przez jego wnuka Piotra Delę, uzupełniony wierszami zaprezentowanymi przez Danutę Błażyńską zainteresował wszystkich. Ale był także niespodzianką dla uczestników spotkania, mimo, że niektórzy z nich pamiętają jeszcze „Nikifora z Gniewoszowa”, jak nazwała Stanisława Delę, Maria Dziedzicka Kierownik Gminnej Świetlicy w Garbatce, w krótkim tekście do Tygodnika Radomskiego z roku 1994. Wystawę oglądać można do 28 lutego br.

Danuta Błażyńska

Stanisław Dela (1906 – 1986)

Urodził się 11 grudnia 1906 roku w Porąbce koło Katowic. Później mieszkał w Sosnowcu i na jednym podwórku wychowywał się z Janem Kiepurą. Przed wybuchem wojny przybył do Gniewoszowa, gdzie się ożenił i zamieszkał. Od 1935 roku tworzył: rysunki tuszem, ołówkiem, węglem, akwarele, grafiki oraz malował obrazy olejne. Tematyka jego prac obraca się w kręgu kilku zasadniczych tematów. Wiodące i najbardziej ekspresywne są motywy okupacyjne i wojenne, a także malarski zapis Gniewoszowa i okolic, wysoki walor artystyczny posiada jego malarstwo sakralne. Świadczy to o jego przeżyciach, spojrzeniu na świat, o jego wrażliwości.

Wykonał cały cykl obrazów ukazujących martyrologię i cierpienia ludności polskiej i żydowskiej. Egzekucje, pacyfikacje, sceny z obozów koncentracyjnych pokazane zostały bardzo naturalistycznie. Stanisław Dela trafnie wyczuwa dynamizm ukazywanych sytuacji. Tworzył też prace batalistyczne np. „Lenino”, „Zdobycie Berlina”. Inną grupę prac Deli stanowią obrazy o tematyce obyczajowej np. „Pożegnanie Ziemi”, „Podział skarbowy”, czy też „Podsłuchanie”. Zaskakują prawdziwością i trafnością obserwacji psychologicznej, głębią przedstawienia.

W swojej twórczości plastycznej S. Dela operuje często symbolizmem, który można zauważyć w pracach takich jak: „Starzec”, „Socjalizm”, „Autoportret”, „Wieczność”. Prócz tematyki świeckiej w twórczości S. Deli znajdujemy obrazy o tematyce religijnej.

Najciekawsze z nich to przedstawiające postać Chrystusa. Treść większości obrazów uzupełniona jest tekstem lub wierszem, który jest kontynuacją myśli i odczuć autora zawartych w obrazie plastycznym. W analizie twórczości S. Deli, Adam Żeleziński doszukuje się naiwnego realizmu, ale dodaje, że jest to realizm przefiltrowany już przez jaźń autora i wzbogacony o jego indywidualne widzenie świata i jego wrażliwość.

Stanisława Delę odkrył Zbigniew Rybicki kierownik Biblioteki Publicznej Gminy Gniewoszów, który dotarł do Deli (kiedy swoje obrazy trzymał on w domu za szafą) i rozpoczął popularyzację wyjątkowego malarstwa. W listopadzie 1976 r. Zbigniew Rybicki wraz z Ryszardem Mazurem zorganizował wystawę jego prac, gdy w Urzędzie Gminy w Gniewoszowie prezentowali swoje prace kozieniccy twórcy w ramach tzw. Krajobrazów Kultury Miast i Gmin Ziemi Radomskiej.

Następnie jego pracami zainteresowała się instruktor plastyki Wojewódzkiego Domu Kultury w Radomiu Stanisława Wojda, która zaproponowała Stanisławowi Deli, aby zinwentaryzował swoje obrazy i przekazał je do WDK.

Prace Deli prezentowały wysoki poziom artystyczny i dokumentalny, dlatego też postanowiono dla niego zorganizować wystawę indywidualną w WDK w marcu 1979 roku. W październiku 1979 roku w Muzeum Okręgowy w Radomiu otwarto wystawę malarstwa prymitywnego S. Deli. Muzeum zakupiło kolekcję 54 obrazów.

W tym samym roku odbyła się wystawa w ramach I Wojewódzkiego Przeglądu Plastyki Amatorskiej, na którą przybyli członkowie komisji kwalifikującej prace na Triennale Plastyki Nieprofesjonalnej we Wrocławiu. Zakwalifikowano kilka prac twórcy. Jego nazwisko stało się słynne w kraju.

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, a szczególnie komisarz działu polskiego „Naivi 77” wybrał prace S. Deli pt. „Pożegnanie Ziemi”, którą wysłano do Zagrzebia( otrzymała II nagrodę) i tam była eksponowana obok prac znanych i uznanych twórców nieprofesjonalnych takich jak: Teofil Ociepka, Maria Wnęk, Paweł Wróbel i Katarzyna Gaweł. Ponad 800 obrazów Stanisława Deli znajduje się w muzeach, wiele zakupiły instytucje i osoby prywatne zainteresowane twórcą z Gniewoszowa.

Na konkursie „Życie i twórczość Jana Kochanowskiego w malarstwie, ceramice i tkaninie dekoracyjnej, w kategorii malarstwa ludowego zajął II nagrodę (pierwszej nie przyznano) za pracę „Czarnolasu czas”.

To nie wszystkie z licznych nagród Stanisława Deli malarza prymitywisty, wizjonera, poety z Gniewoszowa.

„Sądzę, napisała Teresa Kowalczyńska …, że w najśmielszych swych marzeniach Stanisław Dela nie przypuszczał, że jego prace wyjadą kiedykolwiek z maleńkiego Gniewoszowa, a z czasem i z Polski i będą poza jego granicami wysoko notowane”.